Niet alleen hulpverleners werkzaam in de zorg voor verstandelijk gehandicapten krijgen te maken met mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB) (IQ 50-85; DSM-IV-TR, DSM-5). Ook hulpverleners in de ggz, forensische zorg, verslavingszorg, jeugdzorg en zorg voor dak- en thuislozen komen cliënten tegen die naast een LVB gedragsproblemen en psychische stoornissen hebben (zie: Didden, Troost, Moonen, & Groen, in druk). Bij cliënten met een LVB dienen diagnostiek en behandelstrategieën te worden aangepast aan hun intellectuele en adaptieve beperkingen, behoeften en leerstijl. Er zijn richtlijnen en modellen beschikbaar voor de ontwikkeling van aangepaste behandelstrategieën (zie: de Wit, Moonen, & Douma, 2011; Došen, 2014). Hoewel de basis van de wetenschappelijke evidentie nog relatief smal is, laat een groeiend aantal studies zien dat verschillende behandelstrategieën niet alleen toepasbaar zijn bij mensen met een LVB, maar ook resulteren in een vermindering van de gedragsproblemen en psychische stoornissen (zie: Sturmey & Didden, 2014).
In dit themanummer zijn vijf artikelen opgenomen die een dwarsdoorsnede bieden van bovengenoemde behandelstrategieën. De eerste drie artikelen gaan over behandelstrategieën die weliswaar veelvuldig worden toegepast bij mensen met een LVB, maar waarvoor nog maar weinig aandacht is geweest in de wetenschappelijke literatuur: PMT, EMDR en mindfulness. Het eerste artikel presenteert resultaten van een literatuurreview naar de effectiviteit van psychomotorische therapie op boosheid en agressief gedrag. Resultaten laten zien dat lichaamsgerichte PMT-interventies potentieel effectief zijn bij mensen met een LVB en agressief gedrag. Deze review is ook in een ander opzicht van belang. Kort geleden is door de zorgverzekeraars aangegeven dat slechts wetenschappelijk onderbouwde interventies voor financiering in aanmerking komen. Daarbij is aan de vaktherapieën, waaronder PMT, gevraagd de komende jaren te gebruiken om de evidentie zichtbaar te maken (Zorginstituut Nederland, 2015). Op basis van deze review kunnen we concluderen dat er evidentie is voor de werkzaamheid van PMT bij mensen met een LVB.
Ook eye movement desensitisation reprocessing (EMDR) wordt veelvuldig toegepast bij mensen met een LVB. In een artikel dat in januari van dit jaar verscheen in Directieve Therapie hebben we een overzicht gegeven van studies (zie: Mevissen, Didden, & de Jongh, 2016). In het tweede artikel van dit themanummer onderzoeken Mevissen, Didden en de Jongh de effectiviteit van EMDR-therapie voor PTSS bij een kind en een adolescent met een LVB. De resultaten laten zien dat voor beide participanten het aantal PTSS-symptomen vermindert als gevolg van de EMDR-therapie en dat zij niet meer aan de criteria voor PTSS voldoen.
Het derde artikel gaat over een groepstraining mindfulness voor volwassenen met een LVB. Het onderzoek van Punt en collega’s laat zien dat mindfulness een veelbelovende strategie is voor mensen met een LVB. Uit de resultaten blijkt dat zij hun cognities konden veranderen als gevolg van deze training. De resultaten vormen een bevestiging van de uitkomsten van een klein aantal studies die positieve effecten laten zien voor zowel cliënten als hun begeleiders.
De laatste twee artikelen gaan over strategieën die voornamelijk gericht zijn op het beïnvloeden van de opvattingen en vaardigheden van professionals en opvoeders van mensen met een LVB. Multisysteemtherapie (MST) is een erkende interventie, die zich richt op jongeren met delinquent gedrag, hun ouders en de systemen (buurt, school, enzovoort) van deze gezinnen. In het vierde artikel beschrijven Blankestein en collega’s hoe MST is aangepast voor jongeren met een LVB en hun ouders: MST-LVB. Zij vergeleken het effect van MST-LVB met de reguliere variant MST en komen tot de conclusie dat MST-LVB een meerwaarde heeft ten opzichte van de reguliere MST bij de behandeling van jongeren met een LVB en hun ouders.
Het vijfde en laatste artikel gaat over motivatie. Een manier om de motivatie van cliënten met een LVB te vergroten om hun ongezonde leefgewoonten of verslavingsproblemen te veranderen is motiverende gespreksvoering (MGV). De ervaring leert dat MGV voor veel cliënten vanwege hun intellectuele en adaptieve beperkingen onvoldoende effectief is. Het lijkt efficiënter om hun begeleiders te trainen in MGV-technieken die zij dagelijks kunnen gebruiken bij het contact met cliënten om hen te motiveren voor gedragsverandering. De Jonge en collega’s ontwikkelden een aangepaste MGV-training voor begeleiders werkzaam in de zorg voor cliënten met een LVB. De training is niet alleen gericht op het veranderen van vaardigheden van begeleiders, maar ook op het aanpassen van hun attitude en houding ten opzichte van de cliënten. De resultaten van een pilotstudy waarbij een trainingsgroep werd vergeleken met een controleconditie zijn bemoedigend te noemen.
Referenties
de Wit, M., Moonen, X., & Douma, J. (2011). Richtlijn effectieve interventies LVB: Aanbevelingen voor het ontwikkelen, aanpassen en uitvoeren van gedragsveranderende interventies voor jeugdigen met een licht verstandelijke beperking. Utrecht: Landelijk Kenniscentrum LVB.
Didden, R., Troost, P., Moonen, X., & Groen, W. (red.) (te verschijnen najaar 2016). Handboek psychische stoornissen en licht verstandelijke beperking. Utrecht: De Tijdstroom.
Došen, A. (2014). Psychische stoornissen, probleemgedrag en verstandelijke beperking. Assen: Koninklijke Van Gorcum.
Mevissen, L., Didden, R., & de Jongh, A. (2016). EMDR voor trauma- en stressorgerelateerde klachten bij patiënten met een verstandelijke beperking: Overzicht en casusbespreking. Directieve Therapie, 36, 5-26.
Sturmey, P., & Didden, R. (red.) (2014). Evidence-based practice and intellectual disabilities. Oxford: Wiley Blackwell.
Zorginstituut Nederland (2015). Vaktherapie en dagbesteding in de geneeskundige GGZ. Rijswijk: ZiN.