Complicaties bij de behandeling met hypnose van de motorische conversiestoornis (15-1-67)

Een 39–jarige vrouw werd verwezen naar de polikliniek psychiatrie in Delft in verband met een slappe verlamming van het linkeronderbeen. Het been was paars verkleurd (cyanose) en gezwollen (oedemateus). Ze bewoog zich voort met behulp van krukken. Patiënte was eerder neurologisch onderzocht wegens rugklachten, die al lange tijd bestonden. Op een bepaald moment, ongeveer twee jaar voor de aanmelding, was de pijn plotseling van karakter veranderd. De pijn straalde nu uit naar het linkeronderbeen en de kracht van dit been was vrijwel acuut verdwenen. Klinische observatie, verder neurologisch onderzoek, fysiotherapie en revalidatie brachten geen verbetering teweeg; het linkeronderbeen van patiënte bleef (slap) verlamd. Bovendien hield ze hardnekkige rugklachten op lumbaal niveau.

Zeer tegen haar zin werd patiënte ten slotte door de neuroloog, die geen organische basis voor de klachten had kunnen vaststellen, naar de psychiatrische polikliniek verwezen. Bij binnenkomst zagen we een stuurse, er voor haar leeftijd jong uitziende vrouw, die het onderzoek in het begin in enige mate saboteerde. Op de vraag of ze het vervelend vindt bij een psychiater te komen, brandde ze los. Ze vond het een schande dat de neuroloog niet in staat was geweest de oorzaak van haar lijden te vinden, en haar als een geestelijk gestoorde, een aanstelster naar een psychiater had verwezen. Toen wij vertelden dat het ons slechts om een oriënterend onderzoek ging waarvan het doel was te kijken of er iets aan de pijn en de verlamming te doen was, kalmeerde ze enigszins. Tijdens het gesprek werd duidelijk dat patiënte jaren onder zware belasting had geleefd: ze had drie lastige kinderen in de puberteit, een baan voor vier halve dagen als huishoudelijke hulp, heftige conflicten met diverse familieleden, en een echtgenoot die als vrachtwagenchauffeur ook ’s avonds veel weg was. Sinds de verlamming was zij aan huis gebonden; de echtgenoot had werk met normale werktijden gevonden. Bovendien kreeg zij gezinshulp. Diagnostisch leek de aandoening te voldoen aan de criteria voor conversiestoornis.

Voor met de behandeling werd begonnen, moest mevrouw zover gebracht worden dat ze er enig perspectief in zag. Haar werd verteld dat haar lichamelijke klachten dusdanig gecompliceerd van aard zijn, dat de oorzaken ervan met de huidige diagnostische methoden nog niet kunnen worden opgespoord. Soms kunnen spanningen het lichamelijk functioneren verstoren, zodanig zelfs dat pijn of verlammingen ontstaan. Mevrouw kon zich met deze verklaring verenigen en was bereid mee te werken.

Tijdens de derde zitting trad een complicatie op. De therapeut gaf de suggestie dat tijdens de herbeleving van diverse traumatische ervaringen uit de periode voorafgaande aan de klacht (de heftige ruzies met familieleden, de vernederingen die ze daarbij had moeten ondergaan) het mogelijk zou kunnen zijn dat het gevoel zou terugkomen of dat spierschokken in het verlamde linkerbeen zouden kunnen optreden.

Terwijl u zich concentreert op die beweging hoeft u niet bang te zijn dat uw linkerbeen plotseling een grote beweging gaat maken, een schopbeweging. Als die impulsen weer naar de spieren en zenuwen gaan, zal zich dat vooral uiten in een minimale beweging naar voren of naar achteren, of in een samentrekking in een spiergroep.

In aansluiting aan deze mededeling bewoog patiënte plotseling haar rechterbeen. Ze zat tijdens de zitting in een rolstoel en sloeg met haar hiel met een luide klap op de voetenplank. Deze beweging herhaalde zich tot het been met een frequentie van eenmaal per seconde opgetild werd, naar voren werd gestrekt en weer neerkletterde op de voetenplank.

Nadat de therapeut deze ontwikkeling met enige zorg had waargenomen en geanalyseerd werd voor een utilisatietechniek gekozen:

‘De schokken in het rechterbeen zijn een teken dat het onbewuste actief is met het verwerken van de emoties.’

Vervolgens krijgt patiënte het verzoek het rechterbeen te fixeren op de voetenplank en de energie in het been vast te houden en aldus alles te reserveren voor beweging in het linkerbeen.

Geleidelijk slaagde zij erin de rechtervoet op de voetenplank te houden en aansluitend ontstond een eerste beweging in het linkerbeen.

Mevrouw De Jonge was een 42–jarige, ongehuwde vrouw. Vanaf haar negentiende werd zij met tussenpozen psychiatrisch behandeld voor depressies, angsten, pseudo–epileptische aanvallen en een acute stuporeuze toestand. De parese van het linkerbeen waarvoor ze werd aangemeld, ontstond na een inbraak in de winkel waar ze werkt. Van dit voorval was patiënte hevig geschrokken.

Tijdens de behandeling vertelde patiënte dat zij door een oom langdurig en ernstig seksueel was misbruikt. Ze had besloten dit nu ook aan haar naaste familie mee te delen. De complicatie die in hypnose optrad, vond in deze fase van de behandeling plaats.

Patiënte had vijf hypnosezittingen achter de rug, gericht op het herstel van haar loopfunctie. Bij het begin van de zesde zitting was ze zeer gespannen en gaf ze aan dat ze hoopte door de hypnose iets rustiger te worden. Nadat ze met behulp van handlevitatie in trance was gegaan vroeg de therapeute haar zich te concentreren op het gevoel van spanning en na te gaan wat haar zo gespannen maakte. Kort na deze interventie kreeg patiënte een aanval van vooral clonische spiersamentrekkingen, afgewisseld met enkele tonische spasmen. Ze viel van de stoel. Ze reageerde niet op het noemen van haar naam of op suggesties om uit trance te komen. Na de eerste schrik besloot de therapeute aan te sluiten bij wat er gebeurde en patiënte met indirecte en directe suggesties weer in haar normale bewustzijnstoestand te laten komen.

T: ‘Ja, ik merk nu dat je lichaam heel veel spanning gaat ontladen. Een teken dat de spanning hoog opgelopen is, en dat de spieren dit niet meer kunnen opslaan. De spieren moeten de spanning kwijt. Een dergelijke ontlading komt vaker voor, ook bij anderen, juist als de spanning te hoog is opgelopen. Belangrijk is dat je de spanning niet tegen moet houden. Laat haar er juist maar grondig uitgaan, zodat de spieren en het lichaam zich daarna kunnen ontspannen.’

‘Juist, laat het maar gebeuren en wees niet bang wanneer het lijkt alsof je niet kunt praten of geen controle over bepaalde zaken in je lichaam hebt. Je zult altijd contact met mijn stem kunnen houden, hoezeer je mijn stem soms van veraf zult horen. Dat is tijdens deze toestand normaal. Zodra de spanning voor een groot deel uit je lichaam is zal je gewoon weer kunnen praten of je ogen open kunnen doen.

Er is één ding dat van groot belang is, straks, voor jezelf, en dat is dat deze spontane aanval begon toen ik je vroeg om na te gaan wat je deze spanning bezorgd had. Straks kunnen we daar in of buiten de hypnose over praten en kijken wat je daaraan kan doen… Ik merk nu dat de spanningen in de spieren gaan afnemen. Ja, adem maar rustig door en laat je lichaam maar prettig loom en ontspannen worden… en op het moment dat je zover bent, laat me dan horen welke gebeurtenissen of gevoelens nu zoveel spanning geven.’

‘Het kan zijn dat als je er straks met mij over praat, de spieren opnieuw zullen verkrampen. Laat dat dan maar weer rustig gebeuren; je zult zien dat je spieren zich dan al sneller kunnen ontladen en ontspannen dan bij deze keer. Ja, als je wilt vertellen: ga je gang.’

Daarop vertelde patiënte dat zij, na concentratie op het gevoel van spanning, haar broer voor zich zag, die haar niet had geloofd en partij had gekozen voor de dader. Dit had geleid tot grote spanningen in de familie, die verdeeld was geraakt in twee kampen: voor of tegen de dader. Voor patiënte was dit extra vernederend geweest. Bovendien voelde ze zich schuldig dat er door haar verhaal onenigheid in de familie was ontstaan.

In de sessie daarna kwam deze complicatie nog eenmaal voor, en werd op dezelfde manier behandeld. De parese kon worden opgeheven, de waggelgang bleef in lichte mate bestaan.