In de jaren vijftig van de vorige eeuw richtte een aantal creatieve figuren in de buurt van San Francisco (in Palo Alto), een onderzoeksinstituut op: het Mental Research Instituut (MRI). De onderzoeksmethodologie was naar onze huidige inzichten misschien niet hoogdravend, maar de creativiteit van de leden van de groep des te meer. Als eersten verzetten zij zich tegen het establishment in de psychiatrie van die tijd, waarin in het geheel geen oog was voor de gevolgen van rampzalige interacties voor de psyché van het individu. Gregory Bateson, Jay Haley en Paul Watzlawick waren waarschijnlijk de meest beroemden van het stel. Met zijn Pragmatics of human communication opende Watzlawick de ogen van velen, waaronder ondergetekende. Ook Don D. Jackson behoorde tot de groep. Hij was een psychiater, een briljant denker en schrijver. Hij was de editor van een reeks voor die tijd opzienbarende kleine essays en onderzoekjes op het gebied van gezinsinteracties. Hij is echter in 1968 op 40-jarige leeftijd gestorven, te jong om zijn plek bij het latere publiek persoonlijk te kunnen opeisen. Een van zijn laatste werken was het boek The mirages of the marriage dat hij schreef met de schrijver William (Bill) Lederer. Dit boek combineert de subtiele inzichten van Don Jackson over wat er in relaties allemaal mis kan gaan met de sardonisch scherpe schrijfwijze van William Lederer, de journalist die beroemd is geworden met zijn boek The ugly American.
Onder invloed van de ‘Palo Alto’-groep kwam er in de jaren zestig van de vorige eeuw wereldwijd wel erg veel aandacht voor ziekmakende interactionele processen. De pendule was nogal aan het doorslaan. Tegenwoordig slaat de pendule onder invloed van politiek en verzekeraars wat te veel naar de andere kant door, de kant van de individuele stoornis. Het kan dus geen kwaad om een aantal van de klassiekers over wat intieme relaties in individuen kunnen losmaken te herlezen. U zult er ongetwijfeld plezier aan beleven en als u erop gaat letten vindt u vast wel het een en ander in uw eigen omgeving terug en misschien ook bij uw cliënten.
Het tweede deel van The mirages of marriage bevat een sectie onder de titel ‘How to drive your spouse crazy’. De auteurs beschrijven in losse hoofdstukjes patronen waarin huwelijkspartners hun strijd om invloed op subtiele manier botvieren. Een aantal hiervan hebben we laten vertalen in het Nederlands. Dat doet misschien een beetje onrecht aan de prachtige Amerikaanse stijl, maar de vertalers (stagiaires klinische psychologie) wisten er gelukkig erg goed raad mee. We moeten de lezer wel waarschuwen voor de rolverdeling tussen mannen en vrouwen: de vrouw houdt zich bezig met het huishouden, de man met het inkomen. Dit zou nu niet denkbaar zijn, toen was het gewoon. Ook bij de goeroes van de directieve systeemtherapie.
Ik stel me voor om de komende nummers van Dth steeds één ‘gekmakende techniek’ alsmede de door Lederer en Jackson voorgestelde ‘verdediging’ door het slachtoffer op te nemen.
We beginnen met de incomplete transaction ofwel de onvolledige transactie.