Jaarlijks keren ongeveer dertigduizend ex-gedetineerden terug in de samenleving. Al binnen een jaar wordt de helft van hen opnieuw veroordeeld en belandt een kwart weer in de gevangenis. Ongeveer zeventig procent van hen pleegt binnen zes jaar opnieuw strafbare feiten. Dit alles zorgt voor maatschappelijke onrust en brengt veel leed mee voor alle betrokkenen.
Detentie betekent voor de gedetineerde verlies op vele terreinen: werk, inkomen, huisvesting, sociaal netwerk. Men kan in aanraking komen met drugsgebruik, verslaafd raken, schulden maken, psychische schade oplopen en men gaat voortaan door het leven met een strafblad. Ex-gedetineerden worden vaak niet meer serieus genomen in onze samenleving en worden daardoor gemakkelijk een outcast.
Wil men hier iets aan doen voor deze groep, dan moet men daarmee al tijdens de detentie beginnen. ‘Nazorg’ na het ontslag uit detentie is te beperkt. Veel instanties en disciplines hebben een rol in het gecompliceerde resocialisatieproces, zoals reclassering, gemeenten, burgemeesters, criminologen, verslavingszorg, ggz, schuldhulpverlening, advocaten en opvanghuizen.
Sinds 2002 wordt vanuit het Ministerie van Justitie gewerkt aan wetenschappelijk gefundeerde programma’s voor het terugdringen van recidieven. Op bescheiden schaal lijken hiermee successen te worden geboekt, hoewel het nog te vroeg is om hierover harde uitspraken te doen. Drie hoofdredenen worden genoemd om de kans op recidieven te verkleinen. Ten eerste mogen ex-gedetineerden van een beschaafde samenleving verwachten dat ze met respect worden opgevangen in de samenleving en dat ze als normale burgers worden bejegend. Ervaren respect van de samenleving vergroot hun bereidheid om in de nieuwe fase van hun leven ook met respect te luisteren naar diegenen die gezag over hen uitoefenen. Een tweede reden om te investeren in het voorkomen van recidieven zijn de burgers zelf. Zonder deze inspanning lopen ze meer kans opnieuw slachtoffer te worden van delinquent gedrag. En als laatste reden kan genoemd worden het belang van de samenleving als geheel. Het is beter als ex-daders weer op een goede manier in de samenleving worden opgenomen dan dat partijen vijandig tegenover elkaar blijven staan. Op individueel niveau betekent dit onder andere werken aan dader-slachtofferbemiddeling.
Het boek De recidivist als medeburger, onder redactie van Jaap van Vliet, doet verslag van hoe concreet vorm te geven aan rehabilitatie vanuit verschillende invalshoeken en disciplines. Na een inleiding met bovenvermelde strekking wordt in hoofdstuk2 het beleid van de overheid en de gemeenten onder de loep genomen. Hoofdstuk3 bespreekt de rol van het openbaar bestuur en welke bevoegdheden de burgemeesters in dezen hebben. Het volgende hoofdstuk handelt over het vinden van de balans tussen het waken over de veiligheid van de samenleving en het weer opnemen van een potentiële recidivist in die samenleving. Een ex-gedetineerde beschrijft zijn persoonlijke ervaringen in hoofdstuk5. Dan volgt een hoofdstuk over wetenschappelijk onderzoek naar het effect van begeleiding van ex-delinquenten door vrijwilligers. Hoofdstuk7 gaat over een andere manier om recidieven te voorkomen, te weten elektronisch toezicht. Deze vorm blijkt in sommige gevallen een goed alternatief voor gevangenisstraf. Het doet een groot beroep op de eigen verantwoordelijkheid. In het volgende hoofdstuk worden praktijkvoorbeelden gegeven van hoe kan worden samengewerkt met forensisch psychiatrische centra (FPC’s). De relatie tussen slachtoffer en dader krijgt in hoofdstuk9 aandacht. Een aparte groep van extra kwetsbaren zijn ex-delinquenten met een verstandelijke beperking (LVB). Zij hebben soms levenslange begeleiding nodig. Hoofdstuk11 gaat hierop in. In de twee laatste hoofdstukken wordt gekeken naar wat er van België en Noorwegen te leren valt over de onderhavige materie.
Het boek is leerzaam, praktisch en zeer inspirerend. De titel is wat vreemd. In plaats van ‘recidivist als medeburger’ zou ‘ex-delinquent als medeburger’ minder fatalistisch hebben geklonken. Maar los daarvan wordt het boek van harte aanbevolen aan allen die een rol hebben in het complexe proces van rehabilitatie van ex-delinquenten en recidivepreventie in onze samenleving.